Hiện nay việc dạy học đang ngày càng được đổi mới, nhằm mục đích nâng cao chất lượng cho dạy và học đáp ứng được yêu cầu đổi mới của nền giáo dục nước nhà. Một trong những điểm được đặc biệt quan tâm đó là dạy học phải làm sao phát huy được tính chủ động tính tích cực cho học sinh như vậy mới đem lại được hiệu quả. Dưới đây là 10 phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh.
1. Phương pháp vấn đáp
Với mục đích tạo ra sự chủ động cho học sinh, đồng thời qua việc vấn đáp trao đổi còn giúp cho mối quan hệ thầy – trò ngày càng gắn kết và gần gũi nhau hơn.
Vấn đáp tức là sự trao đổi qua lại giữa thầy và trò, thầy giáo đặt ra câu hỏi trực tiếp rồi sau đó học sinh trả lời. Đây là vấn đáp trực tiếp thường sử dụng khi đang dạy học bài mới ở trên lớp. Ngoài ra còn có vấn đáp tái hiện tức là giáo viên đưa ra câu hỏi của bài học hôm trước rồi học sinh trả lời, hình thức vấn đáp này áp dụng cho kiểm tra bài cũ. Hình thức vấn đáp tiếp theo là giải thích minh họa người thầy đóng vai trò chính đưa ra nhiều ví dụ minh họa để học sinh hiểu.
Nhìn chung trong phương pháp này cần được phát huy rộng rãi cả thầy và trò đều đóng vai trò chủ đạo, kích thích rất tốt khả năng tư duy sáng tạo cho các em học sinh.
2. Đặt và giải quyết vấn đề
Phương pháp này có ý nghĩa rất là lớn bởi lẽ ngoài việc có tác dụng thúc đẩy học sinh tư duy sáng tạo và chủ động trên lớp nó còn có ứng dụng thực tiễn vào cuộc sống hàng ngày trong việc nhìn nhận và giải quyết các tình huống cụ thể.
Phương pháp này giáo viên sẽ đặt ra một tình huống sau đó các em học sinh sẽ suy nghĩ và tìm cách giải quyết, điểm nổi bật của phương pháp này là các em có thể đưa ra các ý kiến trái chiều nhau về tình huống đó mỗi người có cách nhìn nhận riêng. Điều này kích thích rất tốt khả năng xử lí của các em, sau đó giáo viên sẽ tổng hợp lại và đưa ra cách xử lí phù hợp cho các em đồng thời sửa chữa những ưu nhược điểm cho các em, phân tích cho các em thấy những điểm các em đã đạt được cần phát huy tốt hơn nữa trong các tình huống lần sau.
Đồng thời, giáo viên khuyến khích những bạn có câu trả lời thông minh có thể thông qua bằng việc cho điểm để khích lệ, còn những hạn chế thì hướng dẫn các em rút kinh nghiệm.
3. Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác
Trong một lớp học mà kiến thức, tư duy của học sinh không thể đồng đều tuyệt đối thì khi vận dụng phương pháp phối hợp và hợp tác tích cực buộc phải chấp thuận sự phân hóa về cường độ, tiến độ hoàn tất nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học được thiết kế thành một xâu công việc độc lập.
Áp dụng biện pháp tích cực ở thấp càng cao thì sự phân hóa này càng lớn. Việc sử dụng các phương tiện công nghệ thông cáo trong nhà trường sẽ đáp ứng đề nghị cá thể hóa hoạt động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi học sinh.
Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi kiến thức, tài năng, thái độ hoài nghi đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân chủ nghĩa. Lớp học là môi trường tiếp xúc với nhau thầy – trò, trò – trò tạo nên mối quan hệ hiệp tác giữa các cá nhân chủ nghĩa trên con đường chiếm lĩnh nội dung học hỏi. Phê duyệt đàm luận, tranh luận trong tập thể, quan điểm mỗi cá nhân chủ nghĩa được thổ lộ, tự tin tuyên bố hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học ứng dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của người thầy giáo.
4. Phương pháp hoạt động nhóm
Trong bài học giáo viên có thể tùy vào nội dung của từng bài để chuẩn bị sẵn phương pháp cho phù hợp, có những bài có thể cho các em hoạt động làm việc theo nhóm, có thể chia lớp thành 4 – 5 nhóm tùy theo quân số trong lớp để chia sao cho hợp lý là được.
Phương pháp này khá phổ biến hiện này bởi vì nó tạo cho các em một tâm lý thoải mái khi được trao đổi làm việc cùng nhau. Chúng ta đều biết không có ai là toàn diện. Mỗi người có những cách suy nghĩ khác nhau, chẳng hạn một bài toán có nhiều cách giải, mỗi em có những cách khác nhau cho nên việc trao đổi nhóm giúp các em rất nhiều, hay như một bài văn để khái quát được hay mỗi người có một cách viết khi được tổng hợp lại chắc chắn sẽ sẽ giúp bài hoàn chỉnh và sâu sắc.
Vì lẽ đó, việc tổ chức cho các em hoạt động nhóm là cần thiết khi dạy học hiện nay.
5. Phương pháp đóng vai
Thực chất của phương pháp này là giáo viên đưa ra tình huống rồi cho các em học sinh nhập vai vào trong tình huống cụ thể đó để thực hiện đầy đủ nội dung mà cần hướng đến cũng như ý đồ của giáo viên.
Phương pháp này được học sinh rất là thích thú bởi lẽ nó tạo ra được sự háo hức cho các em đôi khi đó là tiếng người thoải mái sau thời gian học căng thẳng. Đồng thời giúp các em có được sự tự tin nhất định khi đứng trước đám đông, phát huy óc sáng tạo của các em tốt hơn, khuyến khích các em cố gắng theo những chuẩn mực của xã hội.
Rõ ràng, phương pháp này mang lại những hiệu quả tích cực trong việc kích thích khả năng sáng tạo cũng như hứng thú học tập.
6. Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò
Trong dạy học, việc đánh giá học trò không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và sắp xếp hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo hoàn cảnh nhận định thực trạng và sắp xếp hoạt động dạy của thầy.
Trước đây, giáo viên giữ độc quyền đánh giá học trò. Trong phương pháp hăng hái, giáo viên phải chỉ dẫn học trò phát triển tài năng tự đánh giá để tự sắp xếp cách học. Liên tưởng với điều này, giáo viên cần tạo hoàn cảnh thuận tiện để học trò được tham gia đánh giá lẫn nhau.
Tự đánh giá đúng và sắp xếp hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho học sinh. Phương pháp này giúp các em tìm ra chính mình, biết tự xác định những việc làm cũng như gái trị bản thân.
7. Phương pháp động não
Để có thể thực hiện được phương pháp này trong dạy học đòi hỏi người giáo viên phải có sự chuẩn bị chu đáo hệ thống những vần đề liên quan tới bài học. Đó là những vấn đề mở làm sao càng có khả năng giúp các em tư duy càng tốt, nó sẽ phát huy tối đa được khả năng nhìn nhận đánh giá của mỗi em, nói ngắn gọn là khiến các em phải “động não“, sử dụng phần lớn tư duy.
Các em học sinh sẽ kích thích được sự sáng tạo của trí óc, trong một khoảng thời gian ngắn sẽ nảy sinh ra được nhiều ý tưởng nhiều cách giải quyết cho vấn đề. Điều này sẽ giúp các em thói quen tư suy cũng như học hỏi thêm được nhiều cách nhìn nhận về vấn đề được giao.
8. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh
Trong phương pháp dạy học tích cực, người học – đối tượng của hoạt động “dạy”, song song là chủ thể của hoạt động “học” – được cuốn hút vào các hoạt động học tập do thầy giáo tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp nhận những kiến thức đã được thầy giáo sắp xếp.
Được đặt vào những tình huống của chỗ ở thực tế, người học trực tiếp quan sát, bàn bạc, làm thí nghiệm, giải quyết sự tình đặt ra theo cách suy nghĩ của mình. Từ đó nắm được kiến thức kĩ năng mới, vừa nắm được phương pháp “làm ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mâu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo.
Dạy theo cách này thì thầy giáo không chỉ đơn giản truyền đạt kiến thức mà còn hướng dẫn bắt đầu làm. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học sinh biết, bắt đầu làm và tích cực dự khán các các quy định bắt đầu làm của cộng đồng.
9. Phát huy tính chủ động của học sinh
Từ dạy và học bị động sang dạy và học chủ động, giáo viên không còn đóng vai trò thuần túy là người truyền đạt tri thức mà còn là người thiết kế, tổ chức, chỉ dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học trò tự lực chiếm lĩnh nội dung học hỏi, chủ động đạt các mục đích, tri thức, năng lực.
Trên lớp, học trò hoạt động là chính, giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhưng trước đó, khi soạn giáo án, giáo viên đã phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học bị động mới có khả năng thực hành bài lên lớp với vai trò là người gợi mở, xúc tác, cổ vũ, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi háo hức, tranh cãi rầm rộ của học trò.
Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề mới có khả năng tổ chức, chỉ dẫn các hoạt động của học trò mà nhiều khi biến diễn ngoài tầm dự kiến của giáo viên.
10. Dạy và học coi trọng rèn luyện phương pháp tự học
Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một phương pháp nâng cao công hiệu dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Trong tầng lớp hiện đại đang biến đổi nhanh – với sự phát nổ thông báo, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão thì không thể nhồi nhét vào đầu óc học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Vì thế, phải quan tâm dạy cho học sinh phương pháp học ngay từ bậc Tiểu học và càng lên bậc học cao hơn càng phải được chú trọng.
Trong các phương pháp học thì then chốt là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, Cuối cùng học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì thế, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong qúa trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động.
Sự phát triển tự học ngay trong trường ngày càng trở nên phổ biến, không chỉ tự học ở nhà bài vở trước khi đến lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên.
(Theo Edufaro)
